Een hoger bewustzijn als behandeling van PTSS?

Waarom heeft de ene militair wel last van PTSS (posttraumatische stressstoornis) en waarom heeft de andere militair, die dezelfde heftige situatie heeft meegemaakt, dat niet? Dat is de vraag waarop ik nu al een hele tijd zit te kauwen. Ik voel de behoefte om mijn hersenspinsels hierover aan het papier toe te vertrouwen. Zo kan ik mijn gedachten hierover ordenen, maar kan ik ook jou als lezer uitnodigen om eens met me mee denken. Zie deze blog dus als een open uitnodiging om hierop te reageren. Graag zelfs!

Een eigen ervaring

Tijdens de uitzending naar Irak in 2003 – 2004 werden Nederlandse mariniers uit de eenheid waar ik deel van uitmaakte, geconfronteerd met een grote menigte woedende Irakezen. De mariniers vormden een soort menselijke muur tussen deze menigte en een Amerikaans konvooi dat de stad doorkruiste. De menigte was boos omdat het konvooi een Irakese man had aangereden. Nederlandse mariniers schermden het konvooi af, maar werden door de menigte geduwd en in hun gezicht gespuugd. In de verte klonken schoten, de situatie werd steeds meer gespannen en de mariniers, de meesten nog maar achttien – negentien jaar oud, stonden daar met geladen wapens de menigte tegen te houden. De situatie had gigantisch kunnen escaleren. Hoewel ikzelf op grote afstand via de radio met deze mariniers contact had, kon ik de spanning gewoon voelen. Ik realiseerde me op dat moment dat dit zo’n ervaring is waar veel mariniers na afloop nog slapeloze nachten van zouden kunnen hebben. Na terugkeer in Nederland bleek dat inderdaad het geval te zijn. Een aantal mariniers had flink last van deze ervaring. Maar niet iedereen had er last van, gelukkig zelfs de meesten niet. Maar waarom had de één er wel last van en de ander niet? Waarin verschilden deze mariniers?

Uit persoonlijk archief - Michiel van der Pols tijdens zijn uitzending naar Irak (2003-2004)

Waarom heeft de één er wel last van en de ander niet?

Ik zie het ook in mijn coachsessies terug. Mensen die later in hun leven vastlopen, hebben vaak in hun jeugd iets traumatisch meegemaakt. Ze hebben onbewust op deze ervaring gereageerd en patronen en dynamieken ontwikkeld waar ze uiteindelijk veel last van hebben. Broers en zussen die hetzelfde hebben meegemaakt, reageren er echter anders op. Soms nog wat heftiger, maar vaak hebben deze broers of zussen geen last (meer) van dezelfde ervaring. Waarom heeft de één er wel last van en de ander niet?

Hoe meer bewust, hoe minder vatbaar voor PTSS?

Waarschijnlijk is er geen eenduidig antwoord op te geven. Het antwoord zal best complex zijn. Maar ik heb sterk het gevoel dat de mate van bewustzijn zeker medebepalend is voor de manier waarop iemand op een heftige gebeurtenis reageert.

Mijn stelling is: hoe meer bewust iemand is van zichzelf, de ander en de wereld waarin we leven hoe minder vatbaar iemand is voor PTSS.

Hoe goed ken je jezelf? Wie ben je nou echt? Hoe werkt het leven? Wat is de bedoeling van ons leven op aarde? Een jonge marinier die redelijk beschermd is opgevoed, zo uit het ouderlijk huis komt en op uitzending geconfronteerd wordt met een heftige gebeurtenis, zal hier anders op reageren dan een marinier die in zijn leven al meer voor zijn kiezen heeft gehad. Een kind met een groot zelfvertrouwen, dat zich uitspreekt en voor zichzelf opkomt, zal anders dealen met een heftige gebeurtenis dan een kind met een van nature laag zelfbeeld en die zich niet uitspreekt.

Het spanningsveld

Ervan uitgaande dat de stelling klopt, wordt meteen het spanningsveld duidelijk. Want hoe bewust ben je nou écht als militair? Over het algemeen is defensie erop gericht militairen in zekere mate onbewust te houden. De missie en de eenheid zijn immers van groter belang

dan het individu. Voor individueel denken en eigen identiteit is er nauwelijks ruimte. “Wie ben jij nou echt?” is een vraag die jou als persoon binnen defensie echt niet gesteld wordt.

Het gaat vooral om het collectieve denken en de groepsidentiteit. En ik snap wel waarom dit zo werkt, want hoe krijg je anders jonge mensen zover dat zij hun leven op het spel zetten voor een doel dat hen niet perse direct raakt? Defensie is er dus bij gebaat dat militairen in zekere mate onbewust blijven. En zo werk je in feite PTSS in de hand. Want militairen zijn bij uitstek diegenen die geconfronteerd worden met heftige gebeurtenissen. De kans dat juist zij PTSS ontwikkelen, is groot.

De huidige behandelingen van PTSS

Volgens de website van de volksgezondheidszorg heeft ongeveer 7% van de Nederlanders ooit in hun leven PTSS ontwikkeld. De voornaamste oorzaak is de blootstelling aan geweld. Zo’n 4 tot 9% van al het defensiepersoneel heeft PTSS. Bij ziekenhuisartsen is dat maar liefst 15%. De voornaamste behandeling van PTSS bestaat nu uit EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing), cognitieve gedragstherapie, exposure therapie of het voorschrijven van medicatie. In geen van de behandelingen wordt naar de mate van bewustzijn bekeken. Waarom ontwikkelt de ene ziekenhuisarts wel PTSS en een andere die óók heftige ziekenhuisgevallen meemaakt dat niet? Waarin verschillen deze artsen? Moeten we niet naar de diepere liggende oorzaken op zoek gaan?

Elke doorbraak wordt voorafgegaan door een crisis

Ik heb zelf ervaren dat een crisis dé mogelijkheid is voor een persoonlijke doorbraak. Een burn-out, een scheiding, een ziekte, een onverwacht ontslag, oftewel heftige gebeurtenissen die iemand even helemaal stilzetten. Op zo’n moment ontstaat er vaak behoefte aan zelfreflectie. Waarom overkomt me dit? Waarom ik? Wie ben ik eigenlijk? Hoe kom ik hier uit? Mensen gaan op zoek naar antwoorden. Ze leren in die zoektocht veel over zichzelf, de relatie met de mensen op hen heen en de dynamiek waarin ze leven. Dat is voor mij spiritualiteit. Het staat voor mij synoniem aan het in contact komen met jezelf. Je maakt een innerlijke reis en leert te leven vanuit je ware-ik. Je groeit in je bewustzijn, je leert waardevolle levenslessen en het voorkomt dat je in dezelfde dynamiek blijft hangen. Je keert je leven ten goede. Het hebben van PTSS als reactie op een heftige gebeurtenis is in die zin wellicht ook zo’n crisis waarbij dezelfde vragen gelden: waarom overkomt mij dit? Waarom ik? Wie ben ik dat ik zo reageer op een heftige gebeurtenis? Het op zoek gaan naar antwoorden op deze vragen is wellicht een nieuwe behandelingsmethodiek? Eentje die niet alleen kijkt naar het veranderen van je reactie op de heftige gebeurtenis, maar eentje die de oorzaken van bepaalde patronen en dynamieken in je leven blootlegt.

Nog een laag dieper…

Welke les ligt er verscholen in het hebben van PTSS? Wat wil het universum je vertellen? Ik ga ervan uit dat het leven niet tegen me gebeurt, maar juist vóór me gebeurt. Welke les kan ik ervan leren? Hiermee draai ik de ervaring van schijnbaar vervelende gebeurtenissen volledig om. Kan je dat ook niet doen met PTSS? Je zou PTSS kunnen zien als een crisis die je nodig hebt om een levensles te leren. Stop de symptomen in elk geval niet weg met medicijnen en ga niet voor een korte termijn oplossing. Misschien helpt het je als je op zoek gaat naar de diepere betekenis van deze crisis. Je bent toch geen slachtoffer van het leven? Zie het als de ultieme kans een waardevolle levensles te leren.