Tijdens de uitzending naar Irak in 2003 – 2004 werden Nederlandse mariniers uit de eenheid waar ik deel van uitmaakte, geconfronteerd met een grote menigte woedende Irakezen. De mariniers vormden een soort menselijke muur tussen deze menigte en een Amerikaans konvooi dat de stad doorkruiste. De menigte was boos omdat het konvooi een Irakese man had aangereden. Nederlandse mariniers schermden het konvooi af, maar werden door de menigte geduwd en in hun gezicht gespuugd. In de verte klonken schoten, de situatie werd steeds meer gespannen en de mariniers, de meesten nog maar achttien – negentien jaar oud, stonden daar met geladen wapens de menigte tegen te houden. De situatie had gigantisch kunnen escaleren. Hoewel ikzelf op grote afstand via de radio met deze mariniers contact had, kon ik de spanning gewoon voelen. Ik realiseerde me op dat moment dat dit zo’n ervaring is waar veel mariniers na afloop nog slapeloze nachten van zouden kunnen hebben. Na terugkeer in Nederland bleek dat inderdaad het geval te zijn. Een aantal mariniers had flink last van deze ervaring. Maar niet iedereen had er last van, gelukkig zelfs de meesten niet. Maar waarom had de één er wel last van en de ander niet? Waarin verschilden deze mariniers?
Volgens de website van de volksgezondheidszorg heeft ongeveer 7% van de Nederlanders ooit in hun leven PTSS ontwikkeld. De voornaamste oorzaak is de blootstelling aan geweld. Zo’n 4 tot 9% van al het defensiepersoneel heeft PTSS. Bij ziekenhuisartsen is dat maar liefst 15%. Waarom ontwikkelt de ene ziekenhuisarts wel PTSS en een andere die óók heftige ziekenhuisgevallen meemaakt dat niet? Waarin verschillen deze artsen?
Zelfbewustzijn
Ik heb sterk het gevoel dat de mate van zelfbewustzijn medebepalend is voor de manier waarop iemand op een heftige gebeurtenis reageert. Hoe goed ken je jezelf? Wie ben je nou echt? Hoe goed ben je je bewust van je gedragspatronen? Ben je in balans? Een jonge marinier die redelijk beschermd is opgevoed, zo uit het ouderlijk huis komt en op uitzending geconfronteerd wordt met een heftige gebeurtenis, zal hier anders op reageren dan een marinier die in zijn leven al meer voor zijn kiezen heeft gehad. Een kind met groot zelfvertrouwen, dat zich uitspreekt en voor zichzelf opkomt, zal anders dealen met een heftige gebeurtenis dan een kind met een van nature laag zelfbeeld en die zich niet uitspreekt.
Het spanningsveld
Ervan uitgaande de mate van zelfbewustzijn invloed heeft op hoe je reageert op een heftige gebeurtenis, wordt meteen het spanningsveld duidelijk. Want hoe zelfbewust ben je nou écht als militair? Over het algemeen zijn aspirant-militairen erg jong als ze bij defensie komen. De eigen identiteit is nauwelijks ontwikkeld. Defensie is een wereld waar het draait om een soort collectief denken en een groepsidentiteit. Als je niet goed weet wie je zelf bent en je onbewust bent van je (overlevings-)patroon, kan dat veel problemen opleveren. De kans is groot dat je jezelf verliest in de groepsidentiteit en groepsdynamiek. Bij defensie wordt steviger dan in andere werkculturen van je verwacht dat je meedoet met de regels die er gelden. Je kan de rol van militair gaan verwarren met wie je werkelijk bent. Persoon en rol worden één. Daarnaast is defensie een organisatie waar het spreken over emoties en twijfels niet heel gebruikelijk is. Veelal worden emoties weggedrukt en als zwakte gezien. Zwakte betekent onveiligheid en daar is binnen defensie geen ruimte voor.
Elke doorbraak wordt voorafgegaan door een crisis
Ik heb zelf ervaren dat een crisis dé mogelijkheid is voor een persoonlijke doorbraak. Een burn-out, een scheiding, een ziekte, een onverwacht ontslag, oftewel heftige gebeurtenissen die iemand even helemaal stilzetten. Op zo’n moment ontstaat er vaak behoefte aan zelfreflectie. Waarom overkomt me dit? Waarom ik? Wie ben ik eigenlijk? Hoe kom ik hier uit? Mensen gaan op zoek naar antwoorden. Ze leren in die zoektocht veel over zichzelf, de relatie met de mensen op hen heen en de dynamiek waarin ze leven. Het hebben van PTSS als reactie op een heftige gebeurtenis is in die zin wellicht ook zo’n crisis waarbij dezelfde vragen gelden: waarom overkomt mij dit? Waarom ik? Wie ben ik dat ik zo reageer op een heftige gebeurtenis? Het op zoek gaan naar antwoorden op deze vragen is wellicht een nieuwe behandelingsmethodiek. Eentje die niet alleen kijkt naar het veranderen van je reactie op de heftige gebeurtenis, maar eentje die de oorzaken van bepaalde patronen en dynamieken in je leven blootlegt. Je zou PTSS kunnen zien als een crisis die je nodig hebt om een levensles te leren. Stop de symptomen in elk geval niet weg met medicijnen en ga niet voor een korte termijn oplossing. Ga op zoek gaat naar de diepere betekenis van deze crisis. Je bent toch geen slachtoffer van het leven? Zie het als de ultieme kans een waardevolle levensles te leren.
De dieperliggende oorzaken
De behandeling van PTSS moet wat mij betreft dus niet enkel gericht zijn op de traumaverwerking van een heftige gebeurtenis. Dat voelt voor mij als enkel een eerste stap. De behandeling mag van mij vooral gericht zijn op de onderliggende patronen en dynamieken waarin iemand al veel langer, vaak het hele leven, in zit. Het zijn misschien wel deze patronen en dynamieken die de échte oorzaak van PTSS zijn. Deze onbewuste patronen creëren een instabiele basis waardoor iemand weinig veerkracht heeft en niet helemaal in balans is. Een heftige gebeurtenis kan dan de druppel zijn die de emmer doet overlopen. De disbalans slaat zo door dat iemand in een totale crisis terecht komt.
Voorkomen is beter dan genezen
Hoe meer bewust je van jezelf bent, hoe bewuster je ook kiest voor de rol van militair en hoe bewuster jij je werk doet. De kans dat je je eigen identiteit verliest in de identiteit van militair wordt kleiner. Dat is beter voor jezelf, beter voor de mensen waarmee je werkt en uiteindelijk ook beter voor defensie. Dus naast dat je je fysiek en mentaal voorbereid op de selectie en opleiding bij defensie, is het verstandig dat je eens goed in de spiegel kijkt. Wie ben jij? Wat is je werkelijke drijfveer om bij defensie te gaan? In welke dynamiek zit je? Ken je jezelf wel? Hoe heb jij gereageerd op de dynamiek thuis? Dat zijn grote vragen als je zo jong bent.
Bij de huidige selectie en opleiding is er vooral veel aandacht voor het fysieke en een beetje voor het mentale aspect. Je hebt simpelweg de fysieke eisen te halen en je moet “uit het juiste hout gesneden zijn”. Er wordt nog onvoldoende gekeken naar wie je werkelijk in de kern bent. Zijn je hoofd en hart met elkaar in balans? Weet jezelf wel goed wie je bent? Hoe ben je als kind opgegroeid en welke eventuele belemmerende patronen heb je aangemaakt? Wat is de werkelijke reden dat je militair wil worden? Dat zijn aspecten waar veel meer aandacht voor mag zijn. Bij de selectie, bij de opleiding, maar ook zeker gedurende het werk. Ook dat is zorg hebben voor je buddy. Ook dat is professionaliteit.
Militairen moeten adequaat voorbereid worden op het bijzondere werk dat ze doen. Ze moeten fysiek, mentaal en (noem het maar) spiritueel goed in balans zijn. Er mag dus ook plaats zijn voor emoties en gevoel. Sterker nog, dat móet er gewoon zijn. Als de veiligheid er is om over gevoelens en emoties te praten, is er ook mogelijkheid tot verbetering en groei. Hoe zwaarder en moeilijker het werk is, hoe belangrijker het is dat je fysiek, mentaal en spiritueel in balans bent. Een meer zelfbewuste militair is een betere militair.
Michiel van der Pols
www.doorbraakcoaching.com