Vandaag is het Veteranendag, hét moment in het jaar dat we in Nederland onze dank betuigen aan de militairen die hun leven geriskeerd hebben voor de vrijheid van anderen. Ik vind het fijn om te zien dat hier steeds meer aandacht voor is. Als we het over veteranen hebben, komt PTSS ook vaak aan de orde. Oftewel; militairen die op uitzending zijn geweest en bij thuiskomst enorme last hebben van trauma, vermoedelijk gerelateerd aan een heftige gebeurtenis tijdens de uitzending.
WAAROM DE ÉÉN WEL EN DE ANDER NIET?
Veteranen en PTSS – we hebben het dus over militairen die al op uitzending zijn geweest en waar het trauma reeds heeft plaatsgevonden. De zorg hiervoor is dus achteraf. Ik ben zelf veteraan en heb in mijn huidige rol als coach meerdere militairen met PTSS mogen begeleiden. Ik heb me altijd afgevraagd; waarom ontwikkelt de ene militair PTSS en de andere militair (die hetzelfde heeft meegemaakt) dat niet? Ligt in het antwoord op deze vraag niet de sleutel hoe PTSS bij militairen voorkomen kan worden? Meer zorg vóóraf dus.
VEERKRACHT
Het antwoord op deze vraag is vrij eenvoudig gebleken, echter de uitvoering om PTSS te voorkomen vereist een totale cultuurverandering en is daardoor wat minder eenvoudig. Wat ik constateerde bij de militairen met PTSS is dat ze een eenduidig beeld lieten zien: voorafgaande aan het meemaken van een heftige gebeurtenis waaraan de PTSS gerelateerd wordt, was de persoonlijke veerkracht van de militair al laag. De militairen bleken uiteindelijk over te weinig persoonlijke veerkracht te beschikken om de daaropvolgende heftige gebeurtenis goed te kunnen verwerken.
GEWENST GEDRAG VERSUS AUTHENTIEK GEDRAG
Deze veerkracht was laag, omdat deze militairen reeds jarenlang ver verwijderd waren van hun eigen gevoelswereld. De militairen zaten allemaal al jaren teveel in hun ratio en hadden hun eigen gevoel ver weg gestopt. Daarmee lieten zij jarenlang gewenst gedrag zien, maar geen authentiek gedrag. Dat heeft zijn prijs als je dat jarenlang onbewust doet. Het holt je uit. Als je niet in contact staat met je eigen gevoelswereld, weet je ook niet hoe je het gevoel moet volgen – je emoties kan uiten – en aan kan geven wat erin je omgaat of wat je nodig hebt. Je leeft als het ware op de automatische piloot. Maar de militair is geen robot, de militair is een mens. De mens heeft nou eenmaal gevoel en emoties. Als je die te lang onderdrukt, gaan die hoe dan ook een keer hun weg naar buiten vinden.
DE MISVATTING
Dé grote misvatting bij PTSS en militairen is dan ook dat het trauma enkel gerelateerd wordt aan de reactie van de militair op één of meerdere heftige gebeurtenissen tijdens de uitzending. Het gaat veel verder dan dat. Het gaat over de reactie van de militair op álle gebeurtenissen in zijn leven. Het is als een emmer die langzaam volloopt. Een heftige gebeurtenis is dan de druppel die de emmer laat overlopen en waardoor PTSS ontstaat. De focus in de behandeling (en voorkoming) van PTSS moet dan niet gelegd worden op enkel die ene druppel, maar op de volle emmer. Hoe is die emmer in al die jaren zo vol geraakt?
ONBEWUST MECHANISME UIT DE JEUGD
Gewenst of aangepast gedrag laten zien, is vaak iets wat in de jeugd al ontstaat. Het is een mechanisme om in het gezin gezien te worden en erbij te horen. Het kan ook een mechanisme zijn om jezelf als kind te beschermen. Het kind past zich aan om niet gekwetst te worden of straf te krijgen. Met het inzetten van gewenst of aangepast gedrag op jonge leeftijd, kan het zover komen dat jezelf niet meer weet wat het verschil tussen authentiek en gewenst gedrag is. Je zet het gewenste gedrag zodoende als volwassene onbewust door in relaties en werk. Met alle gevolgen van dien.
UNIFORM GEDRAG
Defensie kan dan aanvoelen als een warm bad. De regels en verwachtingen zijn daar immers duidelijk. Met gewenst gedrag kan je er ver komen. Sterker nog, gewenst gedrag wordt in de groepsdynamiek van defensie gestimuleerd; militairen denken, doen, praten en kleden zich uniform – hetzelfde dus. De militair in balans vindt zijn weg in deze wereld wel en kan schakelen tussen gewenst en authentiek gedrag (hoofd en hart). De militair die van jongs af aan alleen maar gewenst gedrag (hoofd) heeft laten zien, zal binnen defensie niet snel zelf authentiek gedrag (hart) laten zien. Het wordt bij defensie niet gestimuleerd en deze militair heeft dat simpelweg nooit eerder in zijn leven gedaan. Het is afgeleerd.
LEVENSGEVAARLIJK
Als je als kind het contact met je eigen gevoelswereld verloren bent, zal je het contact met je gevoel binnen de huidige cultuur van defensie niet snel terugvinden. Defensie is nog altijd een musculair groepssysteem van hiërarchie, ratio, aanpassen, wilskracht tonen en doorzetten. Er is nog te weinig ruimte voor gevoel, emoties en authentiek gedrag. Wellicht wordt dit nog altijd als een bedreiging gezien, want in hoeverre kan je rekenen op een militair die gevoel toont? Gaat hij wel doen wat is afgesproken en komt door het gedrag van de één het leven van de ander niet in gevaar? Het gaat om leven en dood. Iemand die afwijkend gedrag vertoont in de groep, kan in dit werkveld levensgevaarlijk zijn.
VOORKOMEN VAN PTSS
Op deze manier werk je PTSS als organisatie zelf in de hand. Wil je PTSS voorkomen, zal je in de selectie/keuring/opleiding/trainingen/oefeningen en uitzendingen meer aandacht moeten hebben voor de mens achter het uniform. We zijn als mensen immers niet uniform. Iedereen is uniek, met eigen competenties, ambities en drijfveren. Met het uniform maken van de militair bestaat er de kans dat aan deze eigenheid voorbij wordt gegaan. Het moet anders; ga voor authentiek gedrag als standaard en gewenst gedrag tijdens de momenten waar het er echt om gaat. Maak een verschil tussen vredes- (95%) en oorlogstijd (5%). Elke militair snapt dat tijdens een inzet, gevecht of andere gevechtshandeling er geen ruimte is voor emoties en gevoel. Dan moet je doen wat is afgesproken en ervoor gaan. Maar daarna moet er weer ruimte zijn voor de mens en daar horen nou eenmaal gevoel en emoties bij. Geef je hieraan geen ruimte, komt het mens-zijn onder druk te staan en zal dat onherroepelijk eruit komen. Zo organiseer je als organisatie je eigen uitval en uitstroom.
DE CULTUURVERANDERING
Zorg voor veteranen met PTSS is waardevol en moet worden doorgezet. Je kan helaas niet al het trauma voorkomen. Maar de tijd is aangebroken om de zorg voor militairen ook veel meer aan de voorkant te organiseren. In veel gevallen kan je immers PTSS wél voorkomen. Hiervoor is onder andere een stevige cultuurverandering nodig. Er moet meer ruimte te komen voor de mens, voor authentiek gedrag, voor openheid, eerlijkheid en kwetsbaarheid. Voor gevoel en emoties. Dat vraagt iets van de individuele militair, maar ook iets van de organisatie. De organisatie moet ruimte bieden, vrijheid geven en veiligheid garanderen om jezelf te kunnen zijn. Er moet niet alleen aandacht zijn voor het fysieke en mentale deel van de militair, maar juist ook voor emotionele en spirituele deel. Dit is geen teken van zwakte, maar een teken van professionaliteit. Het getuigt van het besef dat zorg voor militairen er ook uit bestaat hen op álle delen van hun mens-zijn voor te bereiden op het bijzondere werk wat ze doen. Zet de militair volledig in zijn kracht zodat hij voldoende veerkracht heeft en houdt voor de extreme omstandigheden waaraan hij wordt blootgesteld. Doe je dit niet, dan vraag iets van militairen wat uiteindelijk hun eigen mentale gezondheid kost. Dat is een hoge prijs. De zorg vooraf voorkomt dat onnodige zorg achteraf geboden moet worden.
Dat zijn we toch zeker wel aan onze militairen verplicht?
Michiel van der Pols - www.doorbraakcoaching.com